Choć powszechnie małżeństwo uznawane jest za podstawową komórkę społeczeństwa to od jakiegoś czasu można zauważyć znaczny spadek zawieranych małżeństw. Kobiety nie marzą już o welonie i białej sukni i co raz częściej pary decydują się na życie w związku nieformalnym.
No właśnie. I czy ten nieformalny związek jest w jakikolwiek sposób uregulowany prawnie?
Konkubinat – bo tak poprawnie nazywamy związek nieformalny jest określonym stanem faktycznym, trwałym związkiem dwóch osób polegającym na wspólnym pożyciu, jednak od małżeństwa różni go brak sformalizowania – brak zawarcia związku małżeńskiego.
Czy tylko kobieta i mężczyzna?
Nie! Z racji tego, że konkubinat nie jest uregulowany prawnie tak jak małżeństwo, to za konkubinat uważa się zarówno związek dwóch osób odmiennych płci, jak i związek osób o tej samej płci.
Teoria trzech więzi
Tak jak w małżeństwie, tak i w konkubinacie pomiędzy dwiema osobami istnieją trzy więzi, które wykształciły się na gruncie małżeństwa, a dokładniej rozkładu pożycia między małżonkami niezbędnego do orzeczenia rozwodu. Są to więź psychiczna (uczuciowa, emocjonalna), fizyczna i gospodarcza (ekonomiczna).
A gdy któraś z nich wygaśnie?
W przypadku wygaśnięcia wszystkich trzech więzi pomiędzy partnerami następuje rozkład konkubinatu (tak jak i małżeństwa). Co w sytuacji, gdy partnerzy zdecydują jedynie zamieszkać oddzielnie? Albo ustanie pomiędzy nimi jedynie więź fizyczna spowodowana np. chorobą jednej osoby? W każdym przypadku należy dokonać oceny konkretnej sytuacji, bowiem może się okazać, że zerwanie którejś z nich jest wymuszone określoną sytuacją akceptowalną przez obie osoby i nie dojdzie do rozkładu konkubinatu.
Regulacje dotyczące konkubentów
W polskim prawie można znaleźć szereg przepisów, które mają odniesienie do konkubinatu. Przede wszystkim wskazuje się na regulacje, w których użyto określenia „osoby bliskiej”.
Np. art. 446 § 2 Kodeksu cywilnego „Osoba względem której ciążył na zmarłym ustawowy obowiązek alimentacyjny, może żądać od zobowiązanego do naprawienia szkody renty obliczonej stosownie do potrzeb zarobkowych oraz do możliwości zarobkowych i majątkowych zmarłego przez czas prawdopodobnego trwania obowiązku alimentacyjnego. Takiej samej renty mogą żądać inne osoby bliskie, którym zmarły dobrowolnie i stale dostarczał środków utrzymania, jeżeli z okoliczności wynika, że wymagają tego zasady współżycia społecznego.”
Do konkubentów odnosi się również pojęcie „osoby pozostającej we wspólnym pożyciu”.
Np. art. 691 § 1 Kodeksu cywilnego „W razie śmierci najemy lokalu mieszkalnego w stosunek najmu lokalu wstępują: małżonek niebędący współnajemcą lokalu, dzieci najemcy i jego współmałżonka, inne osoby, wobec których najemca był obowiązany do świadczeń alimentacyjnych, oraz osoba, która pozostawała faktycznie we wspólnym pożyciu z najemcą.”
Również w sądzie konkubenci mają „specjalne” uprawnienia, bowiem świadek może odmówić odpowiedzi na zadane pytanie, gdyby odpowiedź miała narazić jego lub jego bliskich na np. odpowiedzialność karną.
Dopiero co się poznaliśmy…
W przypadku małżeństwa nie ma problemu z określeniem jego powstania, bowiem początkiem jest data zawarcia związku małżeńskiego, czyli ślubu. A jak to jest ze związkiem konkubenckim? Można wyobrazić sobie sytuację, że dwoje ludzi poznaje się i zamieszkuje ze sobą. Ale czy to wystarczy? No właśnie nie zawsze. Zamieszkanie powinno wiązać się z chęć podjęcia wspólnego pożycia tak jak małżonkowie. Pamiętasz o trzech więziach? Wspólne zamieszkanie odnosi się do więzi gospodarczej, a nie tylko ona przesądza o pozostawaniu w konkubinacie. Powinna zaistnieć jeszcze więź fizyczna i emocjonalna. Ale jak to w życiu bywa, wszystko zależy od okoliczności konkretnego przypadku.
…a już się rozstajemy.
Wszystko co dobre szybko się kończy i nie każda historia miłosna kończy się happy endem. Zerwanie wszystkich więzi ewidentnie świadczy o zakończeniu konkubinatu. Może zrodzić się w tej sytuacji problem, bo każdy z konkubentów może uważać, że ich związek zakończył się w innej dacie. Takich problemów nie ma natomiast w przypadku małżeństwa, bowiem o zakończeniu małżeństwa możemy mówić z chwilą rozwodu. Ustanie konkubinatu to również ustanie więzi emocjonalnej i fizycznej przy pozostaniu więzi gospodarczej, czyli sytuacja gdy konkubenci nie darzą już siebie uczuciem i nie utrzymują kontaktów fizycznych, ale jednak wspólnie zamieszkują. Tak jak pisałam wcześniej, każdy przypadek jest inny i powinien być poddawany odrębnej analizie.
A co gdy konkubenci zawrą związek małżeński? Konkubinat ustaje, a dotychczasowi konkubenci stają się małżonkami.
Zamieszkaliście razem, nie widzieliście świata poza sobą, kupiliście mieszkanie, samochód, nową lodówkę i nagle czar prysł, a Wasz związek się rozpadł i co teraz? Przecież o ślubie żadne z Was nigdy nie marzyło i nie myślało!
Nie martw się. Jestem po to, aby Ci pomóc.
